-Γιατί γράφετε ποιήματα;
-Γράφω ποιήματα για να πάω στον παράδεισο ή στην κόλαση. Τα όρια για μένα είναι πολύ λίγο ορισμένα.
-Ποια είναι η κόλαση;
-Η κόλαση είναι οι άλλοι, αλλά είναι και ο εαυτός μας εάν τον γνωρίζουμε.
-Πότε γνωρίσατε τον εαυτό σας;
-19 χρονών, όταν ζήτησα από τους γονείς μου να μπω σε μια νευρολογική κλινική.
-Από τι υποφέρατε;
-Από βαριά μελαγχολία.
-Την ξεπεράσατε ποτέ;
-Όταν είπα στον Τσαρούχη ότι πήγα σε αυτή την κλινική-στην οποία είχε πάει πριν από μένα ο Ασλάνογλου-μου είπε ότι πήγα εκεί για να πάρω το πτυχίο της ποιήσεως.
-Για να είναι κάποιος ποιητής πρέπει να έχει μελαγχολία;
-Οι ποιητές, επειδή θεωρούνται σοβαροί άνθρωποι, δεν έχουν δικαίωμα να είναι ευτυχισμένοι όταν όλοι οι άλλοι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι, όταν δεν έχουν να φάνε ή δεν έχουν ένα ποτήρι νερό. Δεν επιτρέπεται οι ποιητές να είναι ευτυχισμένοι.
-Δεν υπάρχουν ευτυχισμένοι ποιητές;
-Δεν με ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι. Με ενδιαφέρει τι κάνω εγώ.
-Είστε δυστυχισμένος;
-Ο Καβάφης-που είναι ένας σπουδαίος ποιητής και όλοι τον σεβόμαστε-λέει: «Δεν εξετάζω αν είμαι ευτυχής ή δυστυχής». Βαδίζω. Για τον εαυτό μου χρησιμοποιώ μία φράση: Είμαι ένας νεκρός άνθρωπος που κάνει παρέα με ζωντανούς. Όπως θέλετε εκλαμβάνετε την έκφραση «νεκρός», είτε απόλυτα-όπως την εννοεί ο κόσμος όλος-είτε με τις αποχρώσεις που μπορεί να έχει, πάντα όμως κυριολεκτώντας.
-Υπάρχει χαρά στη ζωή σας;
-Όταν γράφω, όταν ακούω μουσική, όταν περπατώ κάτω από κάποια δέντρα που ακόμη έχουν μείνει σ αυτή την πόλη και μιλώ με έναν φίλο μέχρι να με προδώσει.
-Τι είναι προδοσία;
-Είναι αυτό ακριβώς που συνέβη στο Χριστό. Εκεί έχετε όλες τις περιπτώσεις.
-Υπάρχει προδοσία στον έρωτα;
-Όλοι οι έρωτες έτσι τελειώνουν: με προδοσία.
-Δεν υπάρχουν ευτυχισμένοι έρωτες;
-Μόνο όταν κοιμούνται οι εραστές. Στον απόλυτο έρωτα, αυτοί που είναι ερωτευμένοι ζητάνε εκείνη την ώρα που ζουν αυτή την ευτυχία να πέθαιναν, να σταματούσε ο χρόνος. Κάντε μόνος σας τις αναλογίες.
-Εσείς σταματήσατε πολλές φορές το χρόνο;
-Δεν μπορώ να τον σταματήσω, γιατί θα συντριβώ. Όσες φορές προσπάθησα να σταματήσω το χρόνο συνετρίβην. Αυτό που χαρίζω στον εαυτό μου και αυτό από το οποίο ξεκουράζομαι είναι ο ύπνος. Με αυτόν ισορροπεί το νευρικό μου σύστημα και ο εγκέφαλός μου. Ο δάσκαλός μου, ο Τσαρούχης, μου είπε: «Η σιωπή και ο ύπνος μας δυναμώνουν». Προσπαθώ να το πετυχαίνω.
-Ποια είναι η μέθοδος για να ξεκινάμε απ την αρχή όταν συντριβόμαστε;
-Εγώ υπήρξα και είμαι ένας πολύ τυχερός άνθρωπος γιατί όποτε συμβαίνει να έχω πληγωθεί από έναν άλλον άνθρωπο οι θεοί-ή ο θεός-μου στέλνουν έναν άλλον άνθρωπο για να αντικαταστήσει την απώλεια. Πολλές φορές, η άφιξη του ενός προσώπου προηγείται της αναχωρήσεως του άλλου. Εγώ δεν είμαι ένα πράγμα, είμαι πολλά πράγματα και δεν μπορώ να ζήσω με έναν άνθρωπο όπως πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, ότι δηλαδή μπορούν να ζήσουν μόνο με έναν άνθρωπο στη ζωή τους. Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μαζί μου αρμονικά και τέλεια, ενώ κάποιοι νομίζουν ότι στον κόσμο υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος γι αυτούς, δεν καταλαβαίνουν τη δημοκρατικότητα που υπάρχει. Εγώ νομίζω πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι. Γιατί μου απαγορεύεις να κάνω παρέα και με έναν άλλον άνθρωπο; Αυτή είναι μίμηση ενός ζεύγους που εγώ δεν θέλω να κάνω.
-Δεν θα ζηλέψει, όμως, ο άλλος άνθρωπος με αυτή την «δημοκρατικότητα»;
-Τη ζήλια τη θεωρώ ανεπάρκεια.
-Γιατί είστε τυχερός στη μελαγχολία σας, κύριε Χρονά; Η μελαγχολία δεν προϋποθέτει ατυχία;
-Είναι όπως τα λυπημένα ποιήματα πολλών μεγάλων ποιητών: Εγώ γεννήθηκα το Φθινόπωρο του '48 με μελαγχολία.
-Η κλινική σας βοήθησε στη μελαγχολία;
-Ποτέ δεν θα γίνεις καλά αν δεν θες να γίνεις καλά. Εξάλλου, μην ξεχνάτε ότι ο Χριστός ρωτούσε τους ασθενείς: «Θες να γίνεις καλά;». Ξαναρωτούσε: «Θες πραγματικά πολύ;», «Ναι, Κύριε, δεν μπορώ άλλο εδώ με τα γουρούνια, με τα πρόβατα. Πνίγομαι». Όταν του έλεγαν «σ' ευχαριστώ», τους απαντούσε: «Μα δεν σ έκανα εγώ καλά. Η πίστη σου ότι θα γίνεις καλά σ' έσωσε».
-Η πίστη σας από πού πηγάζει;
-Πρέπει να ζήσω, όχι να πεθάνω. Είμαι ένας νεκρός άνθρωπος που θέλει την ησυχία του.
-Υπάρχει αντίφαση σ αυτό που μου λέτε.
-Υπάρχει. Μπορεί να είμαι και τρελός, τι σημασία έχει;
-Τι σημαίνει «τρελός»;
-Τρελός είναι ένας άνθρωπος ο οποίος διαφέρει από τους άλλους ανθρώπους που μιλούν για κάρτες τραπέζης, για ταξίδια, για την κόρη τους που παντρεύτηκε, για τα έπιπλα που θα πάρει, για ένα σωρό πράγματα τα οποία εγώ θεωρώ ανύπαρκτα και γελοία. Τι κοινό μπορώ να έχω εγώ μ αυτούς τους ανθρώπους; Αυτοί με λυπούνται και εγώ τους παρατηρώ.
-Τι είναι τότε σοβαρό;
-Σοβαρό είναι καθετί που σε οδηγεί στη μοναξιά και στην απομόνωση όταν σε κάνουν πέρα οι άλλοι επειδή διαφέρεις.
-Τι δεν αντέχει σήμερα ο κόσμος;
-Τη διαφορά. Θέλουν όλοι να γίνουν το ίδιο, θέλουν όλοι να μπουν στην αποχέτευση και να πάνε στα σκατά που βγαίνουν για ανακύκλωση. Ε όχι, δεν γίνεται να μπω κι εγώ στον υπόνομο. Μπορώ ακόμη να αντιστέκομαι και να αρνούμαι να κάνω ό,τι κάνουν όλοι.
-Με ποιο τρόπο μπορεί να αντισταθεί κάποιος;
-Με το δικό του, δεν είναι ανάγκη να είναι κάποιος μεγαλειώδης, δεν χρειάζεται να γράφει ποιήματα. Από το δικό σου μετερίζι-όποιο και να είναι-να μην μπεις σ αυτό το πράγμα που κάνουν όλοι. Όλοι σήμερα θέλουν να θεωρούνται ωραίοι και μοντέρνοι. Έλεος!
-Που υπάρχουν σήμερα τα σκατά;
-Ό,τι διαφημίζεται και παρουσιάζεται πάρα πολύ οδηγείται σε κάτι που καίγεται. Μερικοί το δηλώνουν κιόλας, ότι αυτά που κάνουν είναι ένα τίποτα.
-Αυτό που κάνετε εσείς τι είναι;
-Εγώ σαν ποιητής είμαι ένας άνθρωπος που ασχολούμαι με το μηδέν.
-Τι ώρα ξυπνάτε;
-Νωρίς. Το ιδανικό μου είναι να κοιμηθώ στις 9 το βράδυ ή στις 8-όπως οι κότες-και να σηκωθώ στις 5 ή στις 6 το πρωί.
-Τι σας σηκώνει απ το κρεβάτι;
-Η καινούργια μέρα. Όλα απ την αρχή. Αυτό ισχύει ακόμα και για έναν άνθρωπο σαν κι εμένα που σας είπε προηγουμένως όλα αυτά. Είμαι ένας πολύ τυχερός άνθρωπος που για να έχω διαλεκτική και για να μην προκαλώ ύβρη ή κακία-και προς τον εαυτό μου και απέναντι στους άλλους ανθρώπους-σας δηλώνω ότι είμαι νεκρός, ότι είμαι ανύπαρκτος.
-Πως θα θέλατε να πεθάνετε;
-Στον ύπνο. Ο ύπνος είναι αδελφός του θανάτου. Και να μην έχω κλειδώσει την πόρτα από μέσα.
-Ποιοι άνθρωποι σας ενδιαφέρουν;
-Αυτοί που δεν τους κοιτάει κανείς. Ο Τσαρούχης εκτιμούσε πάρα πολύ τους ανθρώπους που κοιμόντουσαν στους δρόμους πάνω σε ένα παγκάκι. Θεωρούσε κατάκτηση για τον ίδιο να μπορέσει να κοιμηθεί πάνω σε ένα παγκάκι.
-Έχετε κοιμηθεί ποτέ σε παγκάκι;
-Ναι. Σε ένα σταθμό τρένου.
-Νιώσατε ξεχωριστός εκείνη τη μέρα;
-Πάντα αισθάνομαι φυσικός. Ποτέ δεν έκανα κάτι για να ποζάρω. Δεν έχω συναίσθηση του εαυτού μου ούτε με ενδιαφέρει. Ζω σε μία διαρκή απώλεια.
-Τι σας κάνει τόσο έντονη αυτή την απώλεια;
-Δεν ξέρω. Έτσι γεννήθηκα. Από παιδί μου άρεσε-όταν ήμουνα στο δημοτικό-να πηγαίνω και να παρατηρώ τους νεκρούς όποτε έβλεπα φέρετρα κρεμασμένα. Δεν το εξήγησα ποτέ, δεν πήγα σε κάποιο ψυχίατρο.
-Στην κλινική τι σας είπαν;
-Μίλησα με το γιατρό, όπως μιλούσα με τον καθηγητή μου. Είμαι ένας αξιοπρεπής άνθρωπος, μόνος μου ήθελα να γίνω καλά και έγινα.
-Πως γίνατε καλά;
-Βγήκα στο πεζοδρόμιο, στους δρόμους, και είπα «ή θα πεθάνω ή θα ζήσω». Προσπάθησα να ζήσω πεθαίνοντας. Όταν οι άλλοι γιόρταζαν Χριστούγεννα εγώ ήμουνα στους δρόμους με διάφορους άλλους ανθρώπους που ζούσαν μόνοι τους. Μιλούσαμε και πράτταμε. Ποτέ δεν συναντάει κανείς τίποτα εάν δεν το ψάχνει.
-Τι είναι για σας ζωή;
-Ζωή είναι να βλέπω το φως της μέρας και να κάνω αυτά που κάνω είτε για να ζήσω είτε για να περάσω τη μέρα μου.
-Σήμερα από τι εισπράξατε χαρά;
-Από την παρουσία σας.
-Σας αρέσει να μένετε μόνος σας;
-Πάρα πολύ. Είμαι πάντοτε μόνος μου, ακόμη και όταν είμαι με άλλους ανθρώπους.
-Δεν θέλετε να μοιράζεστε πράγματα;
-Μα ναι. Διότι, ως Ζυγός που είμαι, πρέπει να είμαι δύο και τρία.
-Πιστεύετε στα ζώδια;
-Βοηθάνε λίγο μερικούς ανθρώπους να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Το μαντείο των Δελφών, άλλωστε, έλεγε «γνώθι σ εαυτόν» και «μηδέν άγαν», να ξέρεις τον εαυτό σου και να μην βιάζεσαι.
-Ποια είναι η σπουδαιότερη αρετή σε έναν άντρα;
-Να είναι σοβαρός και να είναι άντρας.
-Πως εννοείτε τη λέξη «άντρας»;
-Να μην κάνει κόλπα, να μην κάνει πονηριές. Να μην μιμείται ένα άλλο φύλο.
-Ποια η διαφορά της αγάπης απ τον έρωτα;
-Ο έρωτας είναι χημική δηλητηρίαση. Η αγάπη είναι αγάπη. Απ την αγάπη δεν κινδυνεύεις.
-Κινδυνεύσατε πολλές φορές απ τον έρωτα;
-…Πάρα πολλές φορές και σώζομαι. Πολλά από τα άσπρα μου μαλλιά πιθανώς προέρχονται από αυτούς.
-Πως σώζεστε;
-Δεν υπάρχει μέθοδος να σωθείς στον έρωτα. Το πιο σημαντικό στον έρωτα είναι να φύγουν και οι δύο ταυτοχρόνως γιατί είδαν ότι έφτασαν στην κορύφωση και δεν μπορεί να συνεχίσει άλλο.
-Μα, ποτέ δεν θα γίνει αυτό.
-Ένα από τα μεγάλα ψεύδη του κόσμου είναι ο έρωτας, είναι πολυδιαφημισμένος. Έρωτας είναι δύο συμβαλλόμενα μέρη, το ένα μέρος είμαι εγώ που σας μιλάω, το άλλο είναι άγνωστο: είναι κάθε άλλο πρόσωπο το οποίο έχει μεγαλώσει με τις συνθήκες που έχει μεγαλώσει. Πως μπορώ εγώ να συνεννοηθώ με τις συνθήκες τις άλλες;
-Δεν υπάρχει έρωτας, κύριε Χρονά;
-Όλα γίνονται στη φαντασία. Η πιο μεγάλη στιγμή-αυτή που καταλαβαίνεις ότι είσαι ερωτευμένος-είναι όταν απουσιάζει ο έρωτας.
-Τότε μόνο καταλαβαίνετε ότι είστε ερωτευμένος;
-Συμβαίνει κάτι απλό. Όταν είσαι ερωτευμένος εσύ, δεν είναι ερωτευμένο το άλλο πρόσωπο, κάνει κόλπα. Όταν εσύ φύγεις-κάνεις κόλπα-, το άλλο πρόσωπο έρχεται προς τη μεριά σου. Μα είναι σοβαρά πράγματα αυτά; Αυτό είναι έρωτας; Ό,τι σας λέω το έχω πληρώσει εκατομμύρια, και με δάκρυα και με λευκά μαλλιά. Τα ποιήματα μου μου έχουν στοιχίσει εκατομμύρια.
-Πως αναγνωρίζετε τον έρωτα;
-Σαν άπιαστο υψηλό ιδανικό.
-Η αγάπη είναι πιο εφικτή;
-Είναι. Είμαι βέβαιος-αν δεν με απατά το μέλλον-ότι έχω συναντήσει τον τελευταίο καιρό τον ιδανικό άνθρωπο.
-Πως είναι αυτός;
-Μου μιλάει στον πληθυντικό. Διατηρεί μία προστασία. Στους ανθρώπους που με γνωρίζουν τους λέω να κρατάνε μία απόσταση από μένα.
-Για ποιο λόγο;
-Γιατί έχω στοιχεία του εαυτού μου που δεν τους αφορούν, δεν γνωρίζουν, και πρέπει να προστατευτούν. Δεν θέλω να τους πληγώσω γιατί ο πρώτος που θα πληγωθεί θα είμαι εγώ.
-Σε ποια περιοχή ζείτε;
-Κοντά στο Α' Νεκροταφείο.
-Επίτηδες επιλέξατε να μένετε εκεί;
-Δεν έχω κανένα φόβο να μένω κοντά στα νεκροταφεία. Πάρα πολλοί φίλοι μου είναι νεκροί και πολλοί απ τους ανθρώπους που αγάπησα δεν υπάρχουν, που είναι πάλι σαν νεκροί.
-Σας ενδιαφέρει αν εσάς σας αγάπησαν;
-Επειδή η αγάπη είναι πράξεις, με τις πράξεις τους έδειξαν ότι δεν μ' αγάπησαν. Δεν μου τηλεφώνησε κανείς για να πιούμε έναν καφέ. Ποτέ μετά.
-Έχετε αναρωτηθεί γιατί δεν σας ξαναπήραν τηλέφωνο;
-Δεν μ ενδιαφέρει, δεν με νοιάζει. Πολλοί άνθρωποι-προτού πεθάνουν-έχουν έρθει στην αυλή μου όπως έρχονται τα πουλιά για να φάνε ψίχουλα. Από σεβασμό σ' αυτά τα πρόσωπα που φύγανε εγώ είμαι υποχρεωμένος να τα επαναφέρω με την τέχνη. Εγώ δεν μπορώ να λέω ψέματα ούτε να κάνω ψέματα.
-Τι υπάρχει απέναντι απ το θάνατο;
-Η ζωή. Η ζωή, η περιγραφή του θανάτου και ό,τι μπορώ να διασώσω από αυτό που ήρθε κι έφυγε…
-…Έχετε συγκινηθεί;
-…Εγώ δεν μπορώ να διαβάσω τα ποιήματα μου σε εκδήλωση αν δεν πιω λίγο ποτό, λίγο ουίσκι.
-Γιατί;
-Γιατί κλαίω. Παρόλο που έχω καλό νευρικό σύστημα.
-Για ποιο πράγμα μετανιώνετε στη ζωή σας;
-Για τίποτα. Ό,τι έκανα στη ζωή μου ήταν να γίνει και έγινε. Έτσι έχω γεννηθεί, δεν μπορώ να αλλάξω. Η ζωή που ζω είναι η ζωή μου, δεν έχω άλλη. Αυτό είναι το λάθος των ανθρώπων: Πιστεύουν ότι μετά από αυτή τη ζωή υπάρχει άλλη ζωή και δεν προσπαθούν αυτή που ζουν να τη ζήσουν όσο γίνεται καλύτερα και πιο ουσιαστικά.
-Τι έχει η ζωή μετά το θάνατο;
-Ό,τι είχε και αυτή που ζήσαμε εδώ.
-Θάνατο;
-Η ζωή είναι μία μορφή εισαγωγής στο θάνατο.
-Αυτό δεν είναι μάταιο;
-Μα, έχουμε γεννηθεί για να πεθάνουμε. Η διαδρομή λέγεται ζωή και η ζωή δεν τελειώνει με το θάνατο. Εγώ στα 19 μου ήμουνα νεκρός και μετά αναστήθηκα.
-Σε ποια ηλικία αναστηθήκατε;
-Δύο ή τρία χρόνια μετά. Μέχρι να πάρω το πτυχίο μου.
-Τι πτυχίο;
-Δίπλα στις μαϊμούδες με σοβαρούς ανθρώπους που κανείς δεν τους αγαπούσε, κανείς δεν τους ήθελε, από περιβάλλοντα φτωχά.
-Ποιοι είναι οι όμορφοι άνθρωποι;
-Αυτοί που δεν τους κοιτάει κανείς και τους κοιτάω εγώ. Πολλοί φίλοι στην παρέα μου μου λένε «ήμουνα με έναν καλλονό χτες», τους λέω «τέρας». Γνώρισα έναν Αλβανό να κοιμάται σε ένα πάρκο στα Χανιά, γιατί δεν είχε που να κοιμηθεί. Εγώ είχα πάει εκεί για να μιλήσω για τον Παζολίνι. Τον άνθρωπο αυτό τον βοήθησα να έχει ένα σπίτι και να μείνει, και είδα με την άδολη αγάπη που του έδειξα- αγάπη από άνθρωπο προς άνθρωπο- να μεταμορφώνεται το σώμα και η όψη του. Αυτό το ισχνό και «ελεεινό» αγόρι μεταμορφώθηκε σε έναν καλλονό, σε ένα λουλούδι. Είδα τη μεταμόρφωση του σώματος του από τα νύχια μέχρι την κορυφή. Έγινε το πιο όμορφο αγόρι της πόλης, ένας χορευτής από το West Side Story…Φοβάμαι πως θα σας απολύσουν με όλα αυτά που σας έχω πει.
-Είναι τρομακτικά αληθινά όλα αυτά, κύριε Χρονά. Τι θα κάνετε το βράδυ;
-Θα πάω στο Χρήστο Γιανναρά, γιατί του ζήτησα μία συνέντευξη. Μετά θα βρεθώ με έναν Αλβανό φίλο μου και ίσως πιούμε ένα ποτήρι κρασί.
-Ποια θα είναι η πρώτη ερώτηση που θα κάνετε στο Γιανναρά;
-Εάν τα κείμενα που γράφει στην «Καθημερινή» τα διαβάζει ο Πατριάρχης.
-Και μόλις συναντήστε τον Αλβανό φίλο σας τι θα του πείτε;
-Εάν το πουκάμισο που του έφερα απ τη Θεσσαλονίκη άρεσε στην παρέα του.
Δημοσίευση στον "Φιλελεύθερο" της Κύπρου - ένθετο "Υστερόγραφο", τον Μάιο του 2007. Η φωτογραφία είναι του Σπύρου Στάβερη και πρωτοδημοσιεύθηκε στο "Symbol" του "Επενδυτή".
