Οι στίχοι στο «Παραδέχτηκα», στο «Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ», στο «Ηφαίστειο», στο «Μαμά γερνάω», στις «Υδρόγειες σφαίρες», στο «Δι ευχών», στο «Ανθρώπων έργα», στο «Ανάσα η τέχνη της καρδιάς», στο «Μένω εκτός», στο «Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια» (και σε δεκάδες άλλους δίσκους), δεν είναι απλά οι εξαιρετικές στιχουργικές εμπνεύσεις-και καταγραφές-μιας μεγάλης δισκογραφικής εποχής της Λίνας. Είναι-ταυτόχρονα-η αυτοβιογραφία μιας ολόκληρης ζωής.
Η Λίνα, εκείνο το Σάββατο, ήταν χαρούμενη, γέλαγε, έπαιζε με το σκυλί της, του έδινε οδηγίες να καθίσει κάτω, να σηκωθεί, να φύγει και να μας αφήσει ήσυχους να μιλήσουμε, μην κάνει άλλες ζαβολιές. Φορούσε ένα υπέροχο κολιέ με χρωματιστές πέτρες, όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου μαζεμένα στο λαιμό, κι όλο αισθανόταν ενοχές που δεν ήθελα να με κεράσει τίποτ' άλλο πέρα απ το δροσιστικό νερό του ψυγείου της...Δεν ήταν πάντοτε έτσι η Λίνα. Πέρσι, τέτοιο καιρό, μου έλεγε πως πέρασε μία περίοδο έξι μηνών μεγάλης θλίψης-δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να ξυπνάει αργά, να διαβάζει, να μην μιλάει σε κανένα, να μην απαντάει στα τηλέφωνα, να ακούει μουσικές και, κατά τις δύο το πρωί, να πηγαίνει με τα πόδια στα Everest της Ομόνοιας για να αγοράσει μία σπανακόπιτα με παραδοσιακό φύλλο, και να επιστρέψει-ξανά-πίσω στο δωμάτιο, στις σκέψεις, και στα μακροβούτια του μυαλού της. Με τη Λίνα συναντηθήκαμε για πρώτη φορά το 1998, όταν ορφάνεψα από ένα πολύ δικό μου άνθρωπο, πονούσα, και είχα ανάγκη να μιλήσω στο πλάσμα που με παρηγορούσε με τα λόγια του στα τραγούδια. Με θράσος την πήρα τηλέφωνο και της ζήτησα συνάντηση. Στον πέμπτο όροφο του-τότε-σπιτιού της στο Κολωνάκι μου άνοιξε την αγκαλιά της-καθόμασταν πολύ ώρα μαζί με το φως στο γραφείο χαμηλό-και μου θύμισε τις χαραμάδες της αισιοδοξίας όταν είχα κλείσει τα μάτια και δεν έβλεπα την αχτίδα που ακολουθεί-πάντοτε, σαν μαθηματική εξίσωση-το σκοτάδι που καταργεί τη ζωή (αυτό που μερικές φορές ξεχνάει ακόμα κι η ίδια). Περπατήσαμε μαζί στην Πατριάρχου Ιωακείμ, μου μεταμόρφωσε σε εικόνες τα συναισθήματα, βράδιαζε και τα λεωφορεία είχαν επιστρέψει στα αμαξοστάσια τους-από ένστικτο μου είχε βάλει 5 χιλιάρικα στην τσέπη για να πάρω ταξί. Μετά από μία εβδομάδα ξανασυναντήθηκε με έναν «άλλον» άνθρωπο που κρατούσε σοκολατάκια «Παυλίδη» στο χέρι «έτσι, για το καλό». Η Λίνα ξέρει απ αυτά, κοιτάει χωρίς παραμορφωτικά γυαλιά πίσω από τις γρίλιες των συναισθημάτων (γιατί ό,τι ζεις το έζησε πριν από σένα, κάθε παλμός σου υπήρξε και δικός της). Από τότε αγαπηθήκαμε-και είναι σαν τάμα- «όπως θα μπαίνει η Άνοιξη», να συναντιόμαστε-με κασεττοφωνάκι ή χωρίς-να κοιτιόμαστε και να μιλάμε, να με μαλώνει, να μου λέει για τις μουσικές που ανακάλυψε, να αιωρείται στις αναπνοές ένας μυστικός κώδικας που δεν έχει ορισμό. Μερικές φορές εξαφανίζεται, χάνεται για μέρες, δεν υπάρχει επικοινωνία, θυμώνω «ρε γαμώτο, πού χάθηκε πάλι η Λίνα;», και μετά επανεμφανίζεται-ολοκαίνουρια-με βαλίτσες στο χέρι από το νέο ταξίδι που πρόλαβε και έκανε μέσα στα τετραγωνικά του σπιτιού της, έτοιμη να αφηγηθεί καινούριες παραστάσεις, βουνά και θάλασσες του πιο ταλαντούχου μυαλού της ελληνικής δισκογραφίας. Την αγαπάω τη Λίνα, και δεν θέλω να γράψω άλλη εικόνα γι αυτήν-σταματάω να πυροβολώ την αντικειμενικότητα απ τα πέντε μέτρα στο στήθος.
-Είσαι έτοιμη για το καινούριο που έρχεται;
-Όπως ένα χώμα πρέπει να το σπέρνεις για να παράξει, με τον ίδιο τρόπο-εάν δεν γίνεται μια αγρανάπαυση και να αφήσεις να ξαναγεννήσει χυμούς κάτι-δεν προχωράς.
-Πότε ήταν η δική σου αγρανάπαυση;
-Εγώ έκανα νομίζω μία πλήρη εικοσαετία-απ' το 1980 μέχρι το 2000-και από το 2002 ξεκίνησα να θέλω μία απόσταση και από το δικό μου κύκλο που ένιωσα ότι ολοκληρώθηκε, αλλά και από την πραγματικότητα του τραγουδιού που ένιωσα ότι άλλαζε. Τώρα θέλω να πω άλλα πράγματα. Εμένα δεν μου αρέσει η επανάληψη. Άλλωστε, από τις προτάσεις και τη δισκογραφία που έχω κάνει, δεν έχω τίποτα που να μοιάζει το ένα με το άλλο. Αν βομβαρδίζω συνέχεια το μυαλό μου με προθεσμίες και υποχρεώσεις νομίζω πως θα χάσω το σήμα του εαυτού μου. Ο δημιουργός πρέπει να παίρνει την ευθύνη να απέχει και να ξεκουράζεται γιατί αυτά που φέρνει στην επιφάνεια είναι πράγματα πρωτογενή.
-Οι επιτυχίες στο τραγούδι τι κόστος είχαν στη ζωή σου;
-Αφού παραμένω ακόμα ζωντανή και έχω τη βεβαιότητα ότι έχω να πω ακόμη πράγματα-όποιο κόστος κι αν είχαν-είναι θεραπευμένο. Εγώ τις πληγές μου τις γιατρεύω.
-Με ποιο φάρμακο;
-Κλείνομαι στο σπίτι και θυμίζω στον εαυτό μου ότι αυτή είναι η δικιά μου ζωή. Η ζωή μου είναι μια μάχη με το υποσυνείδητο, μια μάχη με το δυνάμωμα του δικού μου εαυτού εκεί που είναι ευάλωτος.
-Που είσαι ευάλωτη;
-Νομίζω σε κάποιους περιορισμούς που όταν ξεκινάει κανείς νομίζει ότι όλα είναι δυνατά. Εγώ τις μάχες μου τις έδωσα για να μην ακούσω τα «μη». Για πολλά πράγματα εγώ πήγα ανάποδα, αλλά είχα βαθιά εμπιστοσύνη ότι, αυτά που σκέφτομαι, υπάρχουν.
-Σε ανθρώπους ήσουνα πιο ευάλωτη στο παρελθόν απ' ότι είσαι τώρα;
-Ναι, γιατί χρειαζόμουνα συνοδοιπόρους, χρειαζόμουνα ανθρώπους να με καταλάβουν και να με αγαπήσουν. Αυτή τη δύναμη την έχω εσωτερικά πια και κατάλαβα ότι, όσο πιο ασφαλής είσαι εσωτερικά, τόσο βλέπεις ότι και οι άλλοι μαλακώνουν και σε αποδέχονται.
-Τι σημαίνει αυτό το παλιό που είχες γράψει «δεν είσαι ακίνδυνος για ό,τι δίνεις»;
-Ο καθένας μας την ώρα που ανοίγει τον εαυτό του πολύ, έχει τον κίνδυνο να κλειδωθεί από αυτό που κάνει. Αν όμως συνειδητοποιήσει ότι αυτό του δίνει χαρά τότε δεν τον πειράζει το πλήγωμα.
-Πότε πειράζει το πλήγωμα;
-Όταν το κάνεις και περιμένεις ανταπόκριση. Εκεί πληγώνεσαι, γιατί κάνεις κάτι για να δώσεις στον άλλο ένα σήμα που θέλει απάντηση.
-Που αναζητείται συνήθως αυτή η απάντηση;
-Στον έρωτα. Στον έρωτα δεν ξέρεις την ώρα που ανοίγεις την καρδιά σου τι θα φας. Εκεί όμως είναι και η ομορφιά του έρωτα.
-Ποια η διαφορά του με την αγάπη;
-Με τον έρωτα βρίσκεσαι σε μια άλλη διάσταση γιατί μαγεύεσαι και αρρωσταίνεις. Αν δεν έχεις το αντικείμενο το πόθου σου, είσαι άρρωστος-όλη σου η ζωή περιφέρεται γύρω απ' αυτό.
-Πως γιατρεύεται αυτή η αρρώστια, Λίνα;
-…Καλύτερα να μην γιατρευτεί, γιατί σε αναγκάζει και πας και ανοίγεις πολύ σκοτεινά και πολύ αφώτιστα δωμάτια του οικήματος που λέγεται «εαυτός». Μόνο με την καθημερινότητα όλα αυτά δεν τα ανοίγεις. Μονάχα ο έρωτας σε αναγκάζει να πας σε μεγάλα βάθη.
-Υπάρχει ευτυχής έρωτας;
-Μόνο όταν σμίγουν αυτοί οι δύο άνθρωποι και γιατρεύονται μέσα απ' αυτό γιατί βρίσκει ο ένας στον άλλον αυτό που για εκείνους ήταν ο κόσμος. Αυτό μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια στη ζωή. Υπάρχει και η συνεχής προσπάθεια των ανθρώπων να δουν το «γιατί» της ζωής τους ως μία συνεχής αναζήτηση. Είναι τότε η στιγμή που ένας άνθρωπος κάθεται και αναρωτιέται «τι είναι όλα αυτά που ήθελα στη ζωή μου; Εδώ έχω έναν άνθρωπο που μ αγαπάει και τον αγαπάω. Θα βάλω την αγάπη πάνω απ όλα!».
-Το είπες εσύ αυτό;
-Βέβαια. Δόξα τω Θεώ. Ο έρωτας με φώτισε ως άνθρωπο, και μου έμαθε την άλλη γεύση που έχει-ο έρωτας έχει μια ανοδική πτήση και μια καθοδική πτώση, έχει πολύ μεγάλα σκαμπανεβάσματα. Στην αγάπη βρίσκεις ομορφιά με το να περπατάς ίσια. Πηγαίνεις μια βόλτα σε ένα δρόμο και δεν χρειάζεσαι τίποτ' άλλο για να είσαι καλά, κρατάς το χέρι αυτού που αγαπάς και δεν έχεις ανάγκη κάτι άλλο. Με την αγάπη σταματάει η ανησυχία. Εκείνη την ώρα καταλαβαίνεις τι χωράει η καρδιά, γιατί η αγάπη σε κάνει να ξεχνάς το «εγώ». Αυτό είναι το σπουδαίο της αγάπης!
-Πως ήσουν στη μεγάλη πτώση του έρωτα;
-Θαρρετή. Δεν πίστευα ποτέ ότι θα πεθάνω στον έρωτα. Είναι σαν ένα παιδί που έκανε χαρά με ένα παιχνίδι και ξαφνικά έσπασε. Είναι ο ίδιος πόνος, τρομακτικά όμως μεγεθυμένος.
-Το τσιρότο σου ήταν ένα καινούργιο παιχνίδι;
-Όταν τελείωνε ο έρωτας εγώ καθόμουν στο σπίτι μου ακίνητη. Έμενα με τα βιβλία, τους δίσκους, τη σιωπή και τη λύπη μου. Αυτές οι διεργασίες σε φέρνουν μπροστά σε μια καινούργια ελπίδα. Η σιωπή είναι η πιο ευεργετική θεραπεία. Αυτό που έχουμε ανάγκη-να βλέπουμε τηλεόραση, να ακούμε ραδιόφωνα, να παίρνουμε τηλέφωνα, να στέλνουμε μηνύματα και να βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες-, είναι δραματικό. Δεν γίνεται να φοβόμαστε τη στιγμή που θα ησυχάσουμε.
-Γιατί είχες πει παλιά ότι ο στίχος «μια ζωή τα χελιδόνια στην καρδιά μου χτίζανε φωλιά» είναι αυτός που σε εκφράζει πιο πολύ;
-Αυτό ήταν ένα παράπονο ενός ανθρώπου που επιθυμούσε να έρθει κάποιος και να μείνει, να μην είναι εδώ μόνο όταν έχω εγώ Καλοκαίρι. Ήθελα αυτός ο άνθρωπος να μείνει και στα κρύα μου.
-Σου έλειπε ένας άνθρωπος στους Χειμώνες σου;
-Μου έλειπε η βεβαιότητα ότι αξίζω μια τέτοια αγάπη. Εάν δεν πιστεύουμε ότι την αξίζουμε, πάντα τη ζητάμε, αλλά μόλις βεβαιωνόμαστε ότι την αξίζουμε αυτή η αγάπη, έρχεται. Την ωριμότητα μόνο έτσι την αξιολογώ.
-Πως εννοείς την ωριμότητα;
-Ωριμότητα είναι η ώρα που συναντιέσαι με τον εαυτό σου-όχι για να τον χαϊδέψεις-αλλά για να τον αγαπήσεις και να τον σεβαστείς. Αυτό είναι το τέλειο ραντεβού. Αν όλες οι περιπέτειες και διαδρομές στη ζωή σε οδηγήσουν εκεί, τότε άξιες όλες. Αυτά έγιναν μέσα μου με τα χρόνια, είχα τη χαρά επειδή αγαπούσα τον εαυτό μου, τους ανθρώπους και την τέχνη μου, να μην λέω ψέματα στον εαυτό μου, να ξέρω που είμαι καλή και που όχι, να ξέρω που φωλιάζει το ανικανοποίητο και η αγωνία. Για το παρελθόν αισθάνομαι χαρά.
-Είσαι μια άλλη Λίνα τώρα;
-Ναι. Υπάρχει ένας εαυτός που τον ξεχνάς την ώρα που μπαίνεις στο άλλο ρούχο που είναι ο καλλιτέχνης και, μέχρι να γίνω καλλιτέχνης, ήμουνα ένα όν που δεν είχε ασπίδα. Η καλλιτέχνης Λίνα πήρε το τιμόνι και με πήγαινε όπου ήθελε αυτή-ξεχάστηκα, βρέθηκα αλλού. Αφού έκλεισε κι αυτός ο κύκλος τότε ένωσα τα δύο όντα. Τώρα, λοιπόν, συνάντησα αγκαλιά. Είδα ένα υπέροχο όνειρο φέτος. Είδα τον εαυτό μου γύρω στα 8 του χρόνια να κάθεται σε ένα λεωφορείο και, όπως κοιτούσε στο τζάμι, είδα τον εαυτό μου μεγάλο, τρελάθηκα απ' τη χαρά μου και σηκώθηκα να πάω να μιλήσω στο παιδί, να δω αν με γνωρίζει. Της είπα: «Δεν με γνωρίζεις; Εγώ είμαι». Σηκώθηκε η μικρή και μου λέει «Λίνα, πώς να γνωρίσω τον κόσμο;».
-Τι είναι το πρώτο πράγμα που θα δείξει η Λίνα στο παιδί;
-Ότι υπάρχουνε πάρα πολλοί κόσμοι…
-Ποιος είναι ο ωραιότερος;
-Αυτός που οι άνθρωποι δεν είμαστε χωριστοί, είμαστε ενωμένοι. Υπάρχει ένα νοήμον σύμπαν που ανταποκρίνεται, γι αυτό έχει μεγάλη σημασία πως σκεφτόμαστε και πως ονειρευόμαστε. Υπάρχει κάτι πιο μεγάλο απ αυτήν την «παλιοζωή».
-Που είναι αυτό;
-Μέσα μας. Σκέψου το δικό μου «μέσα» πόσο κόσμο έσμιξε. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ο εσωτερικός μας κόσμος είναι σε αρμονία με τον εξωτερικό.
-Τι φοβάσαι;
-Την ασχήμια που μπορεί να έχει η ανθρώπινη καρδιά. Άσχημο, για παράδειγμα, είναι να αφήνεις έναν άνθρωπο αβοήθητο.
-Πως αναγνωρίζεις τις άσχημες καρδιές;
-Δεν θα τις έλεγα άσχημες καρδιές, θα τις έλεγα καρδιές που δεν γνωρίζουν πώς να γίνουν όμορφες. Δεν υπάρχουν άσχημες καρδιές! Στην ερημιά δεν είναι ανάγκη να φυτρώσουν δέντρα. Όσοι πρέπει να περπατήσουν τις ρυτίδες της άμμου έχουν βρει τρόπους. Παίρνουνε νερό μαζί τους, κοιτάνε τα αστέρια ή λένε «σε δυο μέρες θα βρω την όαση». Στην ερημιά πρέπει να πάρεις τους ανθρώπους και να τους δείξεις που είναι τα δάση τους, πρέπει να στρέψεις τους ανθρώπους στην αγάπη.
-Πότε αγάπησες τον εαυτό σου;
-Εκτιμούσα τον εαυτό μου κάθε φορά που έκανε του κεφαλιού του. Τον αγάπησα πάρα πολύ πρόσφατα, γιατί κατάλαβα τον κόπο του. Σε μένα δεν αγαπούσα τα νεύρα, τον εγωισμό μου, το κοκοριλίκι που είχα. Όλα αυτά όμως-στο πρώτο διάστημα της ζωής μου-μου χρησιμέψανε για να μην χαθώ. Ό,τι εγωιστικό και επηρμένο είχα, αυτό τότε ήταν το όπλο μου. Δεν θα συνέχιζα να με αγαπώ αν συνέχιζα με το ίδιο εργαλείο.
-Αυτό που λες σ' ένα τραγούδι «πιο μόνος μου ποτέ στον κόσμο αυτό δεν ένιωσα», το 'χεις περάσει;
-Ελάχιστες στιγμές ένιωσα απόλυτα μόνη μου, πραγματικά μόνη. Όταν ένιωθα μόνη ήταν η στιγμή που έπρεπε να μετασχηματιστώ, αλλά σ' εκείνη τη στιγμή μου δεν υπήρχε κάποιος να με παρηγορήσει γιατί έπρεπε να το περάσω μόνη.
-Τι σε έκανε να βγαίνεις στο φως;
-Εγώ ήμουνα βέβαιη ότι δεν θα μείνω στο σκοτάδι. Πίστευα ότι θα έρθει κάτι, ότι κάτι θα με σώσει και δεν θα μείνω εκεί. Όταν είσαι στο σκοτάδι μόνο ο Θεός μπορεί να έρθει και να σε βγάλει έξω, και-δεν τίθεται θέμα-θα έρθει και θα σε βγάλει. Εκείνες τις στιγμές μαθαίνεις να μιλάς και να ζητάς. Το πρόβλημα που είχα εγώ, ήταν να το ζητήσω. Και βαλίτσες βαριές να είχα, δεν ζητούσα από κάποιον να έρθει και να με βοηθήσει. Αυτό ήτανε και ντροπή και φιλότιμο.
-Τώρα ζητάς;
-Μετά κόπων και βασάνων έμαθα ότι το να ζητώ είναι ο τρόπος για να μου δοθεί κάτι. Δεν μπορώ μόνο να περιμένω κάτι, πρέπει και να το ζητήσω.
-Τι ζήτησες χθες;
-Πήρα ένα φίλο μου που θα ερχόταν στο σπίτι και του είπα: «Μου φέρνεις τσιγάρα;».
-Παλιά δεν το 'κανες;
-Όχι. Αυτό βέβαια, μ' έκανε να βρίσκω λύσεις.
-Πολύς εγωισμός.
-Εμ, δεν είναι;
-Πες μου ένα στίχο σου που σε εμπεριέχει πιο πολύ τώρα.
-Θα σου πω κάποιον που πιστεύω ότι είναι πολύ σωστός για την καθημερινή μας αίσθηση και το λέει η Δήμητρα: «Αναρχικά σημάδια σε άδειους τοίχους με τα μελάνια μαύρα πλάι στην ώχρα, αντίο αντίο αγάπη, φύγε μακριά, είναι αλλού η καρδιά μας τούτα τα χρόνια. Μυωπικά γυαλιά βλέπουν το μέλλον, κουκουλωμένα αυτιά μύτη και στόμα, αντίο αντίο αγάπη, φύγε μακριά, κάποια παλιά αγάπη μας τρώει ακόμα».
-Παραμένουν «αδιόρθωτα τα μάτια κι οι καρδιές», Λίνα;
-Ναι, αλλά αυτό που μπορεί κανείς να ελπίζει είναι ότι απ τη στιγμή που καταλαβαίνει ότι είναι αδιόρθωτος, να αρχίζει να παρατηρεί τον εαυτό του και να μπορεί να θέλει και ο ίδιος να τον διορθώσει. Η πιο εγκλωβισμένη κατάσταση είναι να μην ξέρεις ότι είσαι αδιόρθωτος. Για να αλλάξεις τον εαυτό σου θέλει κόπο, θέλει προσπάθεια να πεις «δεν ξαναπάω από εκεί μωρέ, θα πάω από άλλο δρόμο, αφού από κει συγχύζομαι».
-Φοβάσαι το θάνατο;
-Δεν το φοβάμαι το θάνατο γιατί μέσα μου έχω μια πεποίθηση ότι τίποτα δεν τελειώνει.
-Το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή σου είναι τα τραγούδια σου;
-Όχι! Όχι, βέβαια.
-Ποιο είναι;
-Η χαρά μου! Είμαι ευτυχισμένη που σαν δημιουργός μπόρεσα να εκφραστώ και απ' την άλλη να ξεκολλήσω απ την αγωνία του τι θα γίνει. Η ζωή μ' έφερε στην ησυχία του να ψάχνω τι να βρω να κάνω από δω και πέρα. Εγώ τα μισά χρόνια της ζωής μου τα χω περάσει. Για την τωρινή μου στιγμή νιώθω ευτυχισμένη γιατί δεν φοβάμαι, ξαναφήνω τον εαυτό μου να σκεφτεί τι θέλει και τι του αρέσει. Είμαι πολύ πιο ήσυχη πια με τους ανθρώπους.
-Το δικό σου έργο τι τίτλο έχει αυτή την εποχή;
-Ότι η ζωή είναι υπέροχη! Υπέροχη! Ο άνθρωπος είναι κάτι μυστηριακό και όχι κάτι καταναλωτικό, ετεροκινούμενο και ευτελές. Ο άνθρωπος είναι κάτι ασύλληπτα ιερό και η πορεία στη ζωή είναι κάτι βαθύτερο απ ότι μας κάνουν να νομίζουμε ότι είναι.
-Μαύρο δεν θα έχει ποτέ ξανά η ζωή, έτσι Λίνα;
-Αν μιλάμε για τη σκοτεινιά της ζωής, δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να φοβηθεί. Αφού η νύχτα είναι μαύρη, τότε υπάρχει το μαύρο, αυτό το μαύρο όμως περιμένει να ξημερώσει.
-Τη νύχτα, όμως, δεν γίνονται τα ωραιότερα;
-…Εγώ τη νύχτα γράφω. Όταν όμως κατά τις 5:15 έρχεται ένα αηδόνι στην αυλή μου, σταματάω και το ακούω...
Δημοσίευση τον Μάιο του 2007 στον "Φιλέλεύθερο" της Κύπρου, ένθετο "Υστερόγραφο".
